Nowelizacja polskich przepisów prawa autorskiego wejdzie w życie już 20 września 2024 r. Te zmiany dotyczą między innymi przepisów o możliwości żądania podwyższenia wynagrodzenia przez twórcę oraz prawie do informacji o przychodach z komercjalizacji jego utworu. Przepisy wprowadzają równocześnie szereg wyjątków, które ograniczają wpływ tych zmian na branżę IT.
Wzmocnienie pozycji autora utworów i wyjątki
Zmiany w przepisach ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (nowelizacja z dnia 26 lipca 2024 r.) dotyczą szeregu kwestii. W tym artykule skupimy się na zmianach dotyczących prawa do wynagrodzenia twórcy, żądania jego podwyższenia i prawa do informacji. Inne kwestie np. regulacje dotyczące platform udostępniających utwory on-line nie są objęte zakresem niniejszej publikacji. Co istotne zmiany wprowadzane w prawie autorskim przewidują szereg wyjątków limitujących zakres ich stosowania do firm IT. Nie oznacza to, że nowe przepisy w ogóle nie znajdą zastosowania do branży, ale wpływ ich będzie ograniczony. Większy może okazać się dla innych branż kreatywnych. Przyjrzyjmy się w tym kontekście poszczególnym uprawnieniom i wprowadzonym wyjątkom.
- Autor, który przenosi prawa autorskie do utworu lub udzielił licencji, powinien otrzymać wynagrodzenie godziwe. Oznacza to, że powinno być ono odpowiednie nie tylko do zakresu przekazanych uprawnień, charakteru i zakresu korzystania, ale także do korzyści jakie uzyska nabywca praw lub licencjobiorca. Nowe przepisy wyjaśniają, że jeśli wynagrodzenie jest uzależnione od przychodów z komercjalizacji utworu, będzie ono co do zasady godziwe. W innych przypadkahc, np. gdy umówiono się na wynagrodzenie ryczałtowe, trzeba to zawsze oceniać indywidualnie, z uwzględnieniem powyższych wymogów. Celem jest tutaj sprawiedliwe wynagradzanie twórców, uwzględniające wszystkie aspekty ich twórczości i jej eksploatacji. Określenie wynagrodzenia z pominięciem tych zasad będzie naruszać przepisy prawa.
- Z kolei, jeśli na późniejszym etapie, w toku komercjalizacji utworu, okazałoby się, że wynagrodzenie twórcy jest niewspółmiernie niskie w stosunku do korzyści osiąganych przez nabywcę praw lub licencjobiorcę, to twórca będzie mógł dochodzić sądownie podwyższenia wynagrodzenia. Jest to istotna zmiana, gdyż dotychczasowe przepisy dawały takie uprawnienie tylko wyjątkowo, gdy między wynagrodzeniem a korzyściami z utworu dysproporcja była rażąca. Jak się wydaje zmiana ma mobilizować nabywców, aby w relacji z twórcami od razu uwzględniali planowane przychody jakie zakładają, a twórcom zapewnia narzędzie do urzeczywistnienia tego wymogu, gdyby wynagrodzenie okazało się – w praktyce – niewspółmiernie niskie.
- Równocześnie, przepisy przewidują wyłączenie zastosowania wyżej omawianych przepisów do programów komputerowych. Programiści nie będą mogli więc domagać się podwyższenia ich wynagrodzenia za przeniesienie praw do programu w oparciu o zarzut niewspółmierności względem uzyskiwanych z całości programu korzyści. Nowe regulacje znajdą jednak zastosowanie do twórców innych utworów, np. grafiki, muzyki, dokumentacji czy utworów audiowizualnych.
- Istotną zmianą jest dodane w ustawie prawo twórcy do informacji o przychodach z korzystania z jego utworu (nowy art. 47(1) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
- Dotychczas uprawnienie do informacji było zastrzeżone tylko dla przypadków, gdy umowne wynagrodzenie twórcy zależne było od wysokości przychodów z komercjalizacji jego utworu. Obecnie, nowy przepis art. 47(1) ustawy wprowadza prawo do informacji dla twórcy niezależnie od tego, na jakie wynagrodzenie umówiły się strony, a więc także, gdy mamy do czynienia z wynagrodzeniem ryczałtowym.
- Obowiązek informacyjny może przejść na kolejnego nabywcę lub licencjobiorcę, jeśli prawa do utworu zostały przeniesione lub udzielono dalszej licencji.
- Obowiązek informacyjny nie dotyczy tylko nowych umów. Znajdzie on zastosowanie także do umów obowiązujących w dniu 20 września 2024 r., w zakresie jaki dotyczy korzystania z utworu mającego miejsce po tej dacie.
- Istotne będzie to, w jaki sposób strony umowy o przeniesieniu praw autorskich lub umowy licencji, w tym dalszej licencji, uregulują sposób realizacji tego obowiązku w swojej relacji kontraktowej. Równocześnie jednak, z uwagi na ochronny charakter tych przepisów, uprawnienie to nie może być wolą stroną wyłączone lub ograniczone w sposób dalej idący niż wynika to już z przepisów prawa autorskiego.
- Prawo do informacji przyznane twórcy zostało w sposób istotny ograniczone już przez samego ustawodawcę. Nie stosuje się ono do:
- Programów komputerowych (bez dalszych warunków). To istotny dla branży IT wyjątek, który oznacza, że programiści nie będą mogli żądać informacji o wysokości korzyści uzyskiwanych z ich utworów (chyba, że sama umowa przewiduje wynagrodzenie zależne od przychodów z korzystania z programu – wówczas stosuje się art. 47 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
- Sytuacji, gdy utwór tworzy pracownik, w zakresie swoich obowiązków pracowniczych, a pracodawca nabywa do niego prawa autorskie na podstawie ustawy (tj. art. 12 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
- Twórców, których wkład twórczy nie jest znaczący w stosunku do całości, jaka jest wykorzystywana przez nabywcę praw lub licencjobiorcę. Można, w szczególności, powołując się na taki nie znaczący wkład, odmówić informacji względem współtwórcy utworu współautorskiego, twórcy utworu stanowiącego część utworu zbiorowego lub zbioru utworów. Jeśli twórca żąda informacji w celu podwyższenia swojego wynagrodzenia z uwagi na jego niewspółmierność do korzyści, jakie uzyskuje z utworu nabywca lub licencjobiorca i taki cel udowodni, to może jednak żądać informacji, choćby jego wkład nie był znaczący.
- Niezależnie od tego czy wkład twórcy był znaczący, czy też nie, nie można na tej podstawie odmówić realizacji obowiązku informacyjnego, jeśli informacja dotyczy utworu muzycznego, słowno-muzycznego, literackiego czy publicystycznego bądź w przypadku, gdy informacji żąda reżyser utworu audiowizualnego, operator obrazu, twórca audiowizualnej adaptacji utworu literackiego czy twórca scenariusza utworu audiowizualnego.
